Żądanie alimentów sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

Co do zasady rodzice obowiązani są płacić alimenty dzieciom, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, choćby były już dorosłe. Jeśli zatem nadal się uczy, choruje, niezależne od niego okoliczności uniemożliwiają mu podjęcie pracy – zaś rodzic posiada możliwości finansowe by nadal wspierać dorosłe już dziecko – obowiązek alimentacyjny trwa.

Jednakże, czy obowiązek ten jest obowiązkiem bezwarunkowym? Co w sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko w sposób naganny zachowuje się w stosunku do swoich rodziców?

Nad powyższym zagadnieniem pochylił się Sąd Najwyższy (Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z 16.12.1987 r., III CZP 91/86), który uznał, że w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów (w tym wypadku pełnoletniego dziecka), budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa o zasądzenie alimentów w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego. Za rażąco niewłaściwe zachowania uznaje się w szczególności:

• zachowanie godzące w życie lub zdrowie członka rodziny (np. przemoc),
• naruszanie dobrego imienia i innych dóbr osobistych członków rodziny (np. wyzywanie, obrażanie, używanie w stosunku do rodziców słów wulgarnych, obraźliwych),
• zawinione popadnięcie w niedostatek (np. hazard, trwonienie majątku, oszczędności),
• umyślne wywołanie sytuacji prowadzącej do żądania świadczeń alimentacyjnych (np. zawiniona utrata lub rezygnacja z pracy zarobkowej).

Należy zatem uznać, iż obowiązek alimentacyjny rodzica względem pełnoletniego dziecka nie pozostaje obowiązkiem bezwarunkowym, nawet mimo braku możliwości samodzielnego utrzymania się przez dziecko. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy z 6.11.2008 r. – zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, możliwość uchylenia się przez rodzica od obowiązku alimentacyjnego z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego odpowiada poczuciu sprawiedliwości i nie jest instrumentem odpłaty za naganne zachowanie się dziecka. Chroni się w ten sposób uzasadniony interes zobowiązanego i środki jego utrzymania przed żądaniem niezasługującym na ochronę. Nie można bowiem zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to była zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych na rzecz osoby, od której doznaje krzywdy.  Niemniej, taka forma ochrony w postaci odmowy przyznania środków utrzymania dziecku pełnoletniemu z uwagi na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy budzą one powszechną dezaprobatę.

Ocena przez Sąd czy żądanie alimentów pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego winna zostać dokonana w sposób indywidualny w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.

Należy pamiętać, że od obowiązku alimentacyjnego z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie mogą uchylić się rodzice względem dziecka małoletniego. Norma ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie przewidziano od niej wyjątków. W konsekwencji, nawet naganne zachowanie się dziecka małoletniego nie zwalnia jego rodziców z obowiązku jego utrzymania i wychowania.

Alicja Taczała-Hadaś
aplikant radcowski