Na czym polega wydziedziczenie?

Instytucja wydziedziczenia jest najczęściej rozumiana jako pozbawienie konkretnego spadkobiercy prawa do spadku, który w normalnych okolicznościach by mu przysługiwał. Jest to jednak bardzo uproszczona definicja, która z prawnego punktu widzenia nie jest do końca poprawna ani nie tłumaczy w pełni skutków jakie niesie za sobą skuteczne wydziedziczenie.

Zgodnie z ustawą spadek przysługuje w pierwszej kolejności najbliższym członkom rodziny tj. małżonkowi i dzieciom. Nie jest to jednak reguła, ponieważ spadkodawca dysponuje swobodą testowania i może zdecydować o losach swojego majątku w zupełnie inny sposób, pomijając najbliższą rodzinę. Nie oznacza to jednak, że w takiej sytuacji najbliżsi nie będą mogli domagać się żadnej rekompensaty.

Instytucja zachowku polega na tym, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, jeżeli byliby powołani do dziedziczenia z ustawy należą się dwie trzecie lub połowa wartości udziału spadkowego. Oznacza to, że nawet w przypadku nieuwzględnienia najbliższych członków rodziny w testamencie mogą oni domagać się części majątku pozostałego po zmarłym. Wydziedziczenie polega na pozbawieniu konkretnej osoby takiego uprawnienia. Co istotne, wydziedziczenie nie jest zupełnie dowolne i będzie skuteczne tylko w przypadku wystąpienia przesłanek wskazanych w kodeksie cywilnym. Testator nie może zatem pozbawić członka rodziny prawa do zachowku z przyczyn, które nie zostały wskazane w ustawie. Może to zrobić tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Co więcej, przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie.

Zachowanie będące podstawą wydziedziczenia musi nastąpić przed chwilą otwarcia spadku, a więc przed śmiercią spadkodawcy. W praktyce przesłankami skutecznego wydziedziczenia mogą być: trwały brak zainteresowania spadkodawcą w chorobie, niealimentacja, niedopełnienie obowiązku wierności małżeńskiej czy też nadużywanie środków odurzających. Przesłanki wydziedziczenia z jednej strony zostały sformułowane ogólnie, a więc mogą sprowadzać się do różnych form zachowań, a z drugiej strony tylko wystąpienie powyższych przesłanek umożliwia skuteczne dokonanie wydziedziczenia.

Jeżeli wydziedziczenie jest skuteczne, to wydziedziczony traci uprawnienie do zachowku, a więc zostaje całkowicie pozbawiony jakiejkolwiek części spadku. Co ciekawe, zstępni wydziedziczonego dziedziczą nadal. Najprościej można ująć powyższą zależność na przykładzie tj. wydziedziczenie syna nie powoduje, że wydziedziczone zostają także jego dzieci, a więc wnuki spadkodawcy. W takim przypadku wnuki spadkodawcy pozostają w kręgu spadkobierców i mogą domagać się zachowku.

W zależności od tego czy wydziedziczenie zostało dokonane skutecznie czy nie, losy spadku mogą kształtować się bardzo różnie, a pozornie jasna sytuacja wynikająca z testamentu może okazać się w praktyce dużo bardziej skomplikowana.

Julia Karaszewska

młodszy prawnik